Zwycięstwo konserwatystów w Iranie

Zdecydowane zwycięstwo w wyborach z 21. lutego 2020 r. do Madżlisu (Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego, jednoizbowego parlamentu Iranu) 11. kadencji odniosły siły konserwatywne. Wybory 290 deputowanych do Madżlisu były połączone z wyborem kandydatów na 7 wakujących miejsc do 88-osobowego Zgromadzenia Ekspertów odpowiedzialnego za wybór i doradzanie Najwyższemu Przywódcy Iranu. Druga tura wyborów do Madżlisu odbędzie się 17. kwietnia 2020 r.

System wyborczy Iranu

Wybory przeprowadzono wedle prawa wyborczego przyjętego 28. lutego 1984 r., z ostatnią nowelizacją 28. listopada 1999 r. Spośród 290 deputowanych do Madżlisu, 285 mandatów obsadzanych jest w wyborach bezpośrednich, w 207 jedno- i wielomandatowych okręgach wyborczych. Parlamentarzyści wybierani są w dwóch turach głosowania. Po jednym mandacie zarezerwowano dla mniejszości religijnych i etnicznych: mazdaistów, żydów, chrześcijan asyryjskich, chrześcijan chaldejskich, chrześcijan ormiańskich z południa kraju i chrześcijan ormiańskich z północy kraju. Deputowanymi do parlamentu mogą być osoby pomiędzy 30 a 75 rokiem życia, o nieposzlakowanej opinii, praktykujący muzułmanie i lojalni obywatele Republiki Islamskiej, nie podważający prawd panującej religii muzułmańskiej ani zasad Rewolucji Islamskiej.

By zostać wybranym, kandydat(ka) musi zdobyć przynajmniej 25% głosów w pierwszej turze, lub też – w przypadku niespełnienia tego warunku przez żadnego z kandydatów - zwykłą większość głosów w drugiej turze. Do drugiej tury przechodzą dwaj kandydaci z największą liczbą oddanych na nich głosów przypadający na każdy mandat do obsadzenia w danym okręgu. Gdy liczba kandydatów w danym okręgu jest mniejsza niż dwukrotność mandatów do obsadzenia, wszyscy kandydaci mogą startować w drugiej turze. Gdy liczba kandydatów odpowiada liczbie mandatów do obsadzenia w danym okręgu lub jest mniejsza, nie przeprowadza się drugiej tury.

Miejsce Madżlisu w systemie politycznym Islamskiej Republiki Iranu

Wybory do Madżlisu odbywają się co cztery lata. Nie ma limitu w pełnieniu mandatu poselskiego. Kadencja Zgromadzenia Ekspertów wynosi 8 lat. Kandydatów na posłów (oraz na członków Zgromadzenia Ekspertów, a także na urząd Prezydenta) zatwierdza 12-osobowa Rada Strażników Konstytucji, kadencja członków której trwa 6 lat i jest odnawiana w połowie co 3 lata, w skład zaś której wchodzi 6 uczonych prawa muzułmańskiego mianowanych przez Najwyższego Przywódcę (mającego również prawo ich odwoływania), oraz sześciu specjalistów „różnych dziedzin prawa” wskazanych przez Najwyższego Sędziego (który również mianowany jest przez Najwyższego Przywódcę) i zatwierdzanych przez Madżlis.

Kompetencje Islamskiego Zgromadzenia Konsultatywnego obejmują udzielanie wotum zaufania formowanemu przez Prezydenta gabinetowi ministrów i mianowanym przez niego poszczególnym ministrom (Madżlis może nie udzielić im wotum zaufania, zdymisjonować może ich także Prezydent), uchwalanie ustaw, ratyfikację umów międzynarodowych, oraz zatwierdzanie budżetu. Indywidualni deputowani mogą zgłaszać zapytania poselskie pod adresem poszczególnych ministrów, czwarta zaś część deputowanych do Madżlisu – także zapytania poselskie pod adresem Prezydenta.

Ustawy przyjęte przez Madżlis muszą być przesyłane Radzie Strażników Konstytucji (wszyscy aktualni członkowie której zaliczani są do obozu konserwatywnego), która w ciągu 10 dni od ich otrzymania ma prawo zwrócić je Zgromadzeniu dla ponownego rozpatrzenia. W przypadku niemożności rozstrzygnięcia sporu pomiędzy Madżlisem a Radą Strażników Konstytucji, ostateczna decyzja w sprawie przyjęcia bądź odrzucenia ustawy należy do utworzonej w 1988 r. Rady Rozeznania Sytuacji (RRS), będącej organem doradczym Najwyższego Przywódcy. Kadencja RRS wynosi 5 lat i tworzy ją 38 członków mianowanych przez Najwyższego Przywódcę oraz 9 członków z urzędu – Prezydent, spiker Madżlisu, Najwyższy Sędzia, szef sztabu Sił Zbrojnych Islamskiej Republiki Iranu (Artesz), sekretarz Najwyższej Rady Bezpieczeństwa Narodowego (NRBN), oraz 5 członków Rady Strażników Konstytucji. Na 47 członków obecnej, 7 kadencji RRS 6 zaliczanych jest do reformistów, pozostali zaś do konserwatystów.

Udział w wyborach

Frekwencja w wyborach z 21. lutego wyniosła 42, 57%, co oznacza że głosowało 24, 512, 404 wyborców spośród 57.918, 159 uprawnionych do głosowania (3 mln. spośród których to po raz pierwszy uprawnieni do głosowania). Jest to najniższy wskaźnik od czasu Rewolucji Islamskiej w 1979 r. 48% głosujących stanowiły kobiety, 52% zaś mężczyźni. Irańczycy wybierali spośród 7, 148 kandydatów zatwierdzonych przez Radę Strażników Konstytucji spośród 16,033 zgłoszonych. Najniższą frekwencję zanotowano w prowincji Teheran, gdzie głosowało 2, 763 000 ludzi, co stanowi 26, 2% uprawnionych do głosowania. Wybierali oni 30 parlamentarzystów spośród 1,335 kandydatów oraz 3 członków Zgromadzenia Ekspertów.

Kandydaci konserwatywni zdobyli 221 mandatów, co stanowi 76,20%. Reformistom przypadło 20 mandatów, co stanowi 6,89% całości. Niezależni kandydaci zdobyli 38 miejsc w Madżlisie, co stanowi 13,10% całości. 11 mandatów, tak więc 3,79% wszystkich do obsadzenia, nie zostało obsadzonych w pierwszej turze.

System partyjny

Wszystkie 30 mandatów do obsadzenia w prowincji Teheran przypadło konserwatystom z Kolacji Rady Sił Rewolucji Islamskiej. Mandaty zdobyli: Mohammad Baker Kalibaf, Morteza Aka Tehrani, Eljas Naderan, Reza Takipur, Sejed Mostafa Aka Mirsalim, Abdolhosein Ruhol Amini, Sejed Mohammad Nabawian, Sejed Reza Takavi, Sejed Nezameddin Musawi, Zohreh Elahian, Sejed Mohsen Dehnavi, Bijan Nobaweh, Mohsen Jazdika, Ehsan Chanduzi, Ruhollah Izadka, Ali Chezrian, Fatemeh Rahbar, Abolfazl Amuje, Gholamhossein Rezjani, Modżtaba Tajangar, Mehdi Szarifian, Fatemeh Kasempur, Somajeh Rafije, Ahmad Naderi, Malek Szariati, Mohsen Pirhadi, Modżtaba Rezaka, Ekbal Szakeri, Ezatollah Akbari Talarposzti, oraz Zohreh Sadat Ladżewardi. Najwięcej, 1,265,287 głosów, zdobył burmistrz Teheranu w latach 2005-2017 i oficer KSRI, Mohammad Baker Kalibaf, który najprawdopodobniej w Madżlisie 11. kadencji zastąpi reformistę Alego Laridżaniego na stanowisku spikera, zajmowanym przez tego ostatniego obecnie – w Madżlisie 10. kadencji.

Obóz konserwatywny tworzą konserwatywna Koalicja Rady Sił Rewolucji Islamskiej (partie członkowskie: Postępowy i Sprawiedliwy Lud Islamskiego Iranu, Stowarzyszenie Wyznawców Rewolucji Islamskiej, Stowarzyszenie Podążających Ścieżką Rewolucji Islamskiej, Islamska Partia Koalicyjna, Partia Rozwoju i Sprawiedliwości, Stowarzyszenie Weteranów Rewolucji Islamskiej), tradycjonalistyczny Front Stabilności Rewolucji Islamskiej, populistyczna Koalicja Ludu (zwolennicy Mahmuda Ahmadineżada, prawdopodobnie wprowadzili do Madżlisu 11. kadencji 14 posłów), oraz narodowo-bolszewicka Kampania na rzecz Parlamentu Dążącego do Sprawiedliwości.

Do obozu reformistycznego zaliczane są z kolei listy Przyjaciół Haszemiego¹(partie członkowskie: liberalni ekonomicznie Kierownicy Partii Budowy Iranu, technokratyczno-modernizacyjna Partia Umiaru i Rozwoju), oraz Koalicji Ośmiu Partii Reformistycznych (Partia Demokracji, Dom Robotniczy, Islamska Partia Pracy, Partia Solidarności Islamskiego Iranu, Islamskie Stowarzyszenie Nauczycieli Iranu, Stowarzyszenie Nauczających Islamskiego Iranu, Partia Narodowej Jedności i Współpracy Islamskiego Iranu, oraz Partia Wolności).

Bankructwo reformistów

Niezadowolenie społeczne, skutkujące niską frekwencją wyborczą, skierowane jest przeciw urzędującemu prezydentowi. H. Rouhaniemu, oraz skupionemu wokół niego blokowi reformistycznemu (liberalnemu) – Powszechnej Koalicji Reformistów, dysponującej w Madżlisie 10. kadencji większością 120 mandatów, podczas gdy opozycyjna Wielka Koalicja Konserwatystów dysponuje jedynie 86 mandatami (pozostałe mandaty przypadają na posłów niezależnych – 66, oraz liberalnych rozłamowców z bloku konserwatywnego występujących jako tzw. „Głos Narodu” - 10 mandatów).

Reformiści oskarżani są nie tylko o uległość wobec USA i Zachodu, ale też o szkodliwą, liberalną politykę gospodarczą i niską skuteczność rządzenia. Zwraca się uwagę na inflację sięgającą 33,5% oraz zmniejszenie wzrostu gospodarczego o przynajmniej 6%. Czynnikiem podrywającym zaufanie dla rządzącej ekipy było zamordowanie przez jankesów 3. stycznia gen. Kasema Sulejmaniego i zestrzelenie ukraińskiego samolotu pasażerskiego w Teheranie 8. stycznia.

Prognoza polityki konserwatystów

Prognozuje się, że konserwatyści wykorzystają swą przewagę w Madżlisie 11. kadencji do pomniejszenia znaczenia reformistycznego prezydenta, Hasana Rouhaniego, oraz jego ministra spraw zagranicznych, Mohammada Dżawada Zarifa. M. B. Kalibaf będzie prawdopodobnie występował jako główny przeciwnik prezydenta H. Rouhaniego do czasu kolejnych wyborów prezydenckich przypadających na 2021 r.

Konserwatyści krytykują reformistów, w tym obecnego prezydenta i ministra spraw zagranicznych Iranu, między innymi za podpisanie w Wiedniu 14. lipca 2015 r. porozumienia z USA, Chinami, Rosją, Francją, UK i Niemcami oraz Unią Europejską o wstrzymaniu irańskiego programu nuklearnego, w zamian za zniesienie zachodnich sankcji wobec Iranu (tzw. Joint Comprehensive Plan of Action, JCPOA). 8. maja 2018 r. USA wycofały się jednak z JCPOA, zaś we wrześniu tego samego roku nałożyły na Iran sankcje gospodarcze, rozszerzając je dodatkowo w listopadzie tego samego roku.

Konserwatyści będą kontestować dotychczasową, pojednawczą linię władz wobec USA i Zachodu. Udzielą najpewniej większego budżetowego i finansowego wsparcia dla KSRI i jego odpowiedzialnych za operacje zagraniczne sił specjalnych w postaci Korpusu Jerozolimskiego (Sił Quds). W polityce wewnętrznej należy się spodziewać silniejszych akcentów protekcjonistycznych i w duchu solidaryzmu społecznego. Konserwatyści stawiają na budowę pozycji ekonomicznej Iranu raczej poprzez regionalne i azjatyckie związki z gospodarcze, niż relacje z Zachodem.

Ronald Lasecki

1Nawiązanie do Alego Akbara Haszemiego Rafsandżaniego (1934-2017), reformistycznego prezydenta Islamskiej Republiki Iranu w latach 1989-1997.

Pierwodruk: Xportal.pl